Michał Strażyc

Michał Strażyc – pedagog, dziennikarz, oficer Wojska Polskiego.

Brat stryjeczny Kamila Tadeusza Strażyca TU i Mariana Strażyca TU

Michał Strażyc urodził się 28 maja 1891 roku w Krasnymstawie, jako syn Mieczysława TU urzędnika Akcyzy i Leokadii Heleny z Lisowskich. Wykształcenie elementarne pobierał w domu, a następnie rozpoczął naukę w gimnazjum w Chełmie. Jako uczeń tego gimnazjum brał udział w strajku szkolnym 1905 roku, a  po zakończeniu strajku w dalszym ciągu uczestniczył w akcjach konspiracyjnych organizacji szkolnej (kolportaż, rozlepianie ulotek itp.). Powodowało to nadzór policyjny nad rodziną, rewizje, poszukiwanie proklamacji, prasy, ulotek i innych zabronionych materiałów. Ojciec Michała musiał mieć dużo pieniędzy, aby opłacać żandarmerię carską, która tropiła politycznie niepokornego syna. Okres ten wywarł ogromny wpływ na życie Michała. Do wydarzeń strajku szkolnego w Chełmie powracał często. W 1955 roku (w 50 rocznicę) napisał artykuł Wspomnienia z owych lat TU, który opublikował w  Głosie Nauczycielskim (nr 5, z 30 stycznia 1955 r. ).

Po ukończeniu gimnazjum w 1910 roku, został wcielony, jako jednoroczny, do wojska rosyjskiego, 67 pułku piechoty w Kowlu. Miał wtedy 19 lat, „zakazane” kontakty i ciągły nadzór policyjny. Przed ukończeniem służby wojskowej, opłacana przez ojca rosyjska żandarmeria poinformowała go o rozkazie wywiezienia Michała do guberni Archangielskiej, nad Morzem Białym. Ojciec, po opłaceniu odpowiedniej sumy, uzyskał o kilka dni wcześniejsze zwolnienie syna z wojska, aby za nakazem miejscowej administracji Urzędu Powiatowego w Chełmie, bezpośrednio z pułku mógł być zesłany zamiast do Archangielska, do Wschodniej Syberii.

Wschodnia Syberia była mało zaludniona i cierpiała na brak ludzi z średnim wykształceniem, co było sprzyjające dla Michała. Tam jako wykształcony, bo po gimnazjum i po przeszkoleniu wojskowym, został zatrudniony  w  firmie  „Rudzki”  przy  budowie  kolei  nadamurskiej. Pracował  jako  rachmistrz,  a  potem  jako szef biura Wschodniego Odcinka  Budowy  Kolei. Przebywał tam od września 1911 roku do września 1914, trzy lata pod nadzorem carskiej policji, w miejscowości Władimirówka, Chabarowsk i Władywostok.

W latach 1913 – 1914 włączył się do ruchu wolnościowego Mandżurów. Prowadził tajne szkolenia wojskowe chunchuzów, prowadzących walki zbrojne z wojskiem rosyjskim. Był dowódcą rewolty wojskowej, której celem było wywołanie zbrojnego ruchu na szeroka skalę przeciw Rosji. Mimo tak wielu obowiązków znalazł czas na naukę. W latach 1911 – 1914  studiował w Chaborowsku na Prywatnych Wyższych Kursach Technologii Chemicznej.

Wobec groźby wybuchu wojny, powstała nowa szansa bezpośredniej walki o niepodległość Polski. Mając już podstawowe przeszkolenie wojskowe i praktykę w szkoleniu chunchuzkiej partyzantki w Mandżurii oraz wyższe studia, przystąpił do egzaminu wojskowego na stopień oficerski.

1 sierpnia 1914 roku wstąpił do konnego oddziału wywiadowczego 22 pułku strzelców wschodnio – syberyjskich, skąd został skierowany na egzamin do sztabu wojskowego w twierdzy we Władywostoku. Po egzaminie uzyskał patent oficerski w stopniu chorążego piechoty.

29 października 1914 roku, jako młodszy oficer i dowódca kompani w 36 pułku strzelców wschodnio – syberyjskich wyjeżdża na front niemiecki.

W czasie I wojny światowej Polaków wcielano do wojsk zaborców. Zmuszeni byli walczyć przeciw sobie. Walczyli w armii rosyjskiej, niemieckiej czy austro – węgierskiej, na własnej ziemi i w ciągu czterech lat zabijali się wzajemnie, aby zdobyć niepodległość dla Polski. Rosja do wojny nie była przygotowana. Zmobilizowano około 4 milionów żołnierzy, ale nie zapewniło to sukcesów. Niemcy i Austro – Węgry wypierali  Rosjan  z  Królestwa  Polskiego i  coraz  bardziej  posuwały się  na wschód.

W tym czasie Michał został ranny w ramię. Mimo to brał udział w walkach odwrotowych z Niemcami m.in. pod Kierskiem, Myszyńcem, Togą, Bakułami, Kucicami Małymi i Dużymi, Janówką i Czerwińskiem.

W lutym 1915 roku, za walki frontowe otrzymał Order Świętego Stanisława i Order Świętej Anny. Był też wystawiony wniosek o Order Świętego Jerzego i wniosek o awans na stopień porucznika. O losie tych wniosków nie miał już sposobności się dowiedzieć, ponieważ 8 marca 1915 roku, pod wsią Kalisko koło Ostrołęki został ciężko ranny w klatkę piersiową, po czym nieprzytomnego zabrano go do niewoli niemieckiej …

10 grudnia 1916 roku wraz z 68 polskimi oficerami  wyjechał do Warszawy, do Komendy Legionów.  Tam został wcielony do 3 pułku Legionów.

10 kwietnia 1917 roku Austria zrezygnowała z rozbudowy Legionów i przekazała je Tymczasowej Radzie Stanu i Niemcom. Niemiecki generał H. H. Beseler od sierpnia 1915 do listopada 1918 był generalnym gubernatorem okupacji niemieckiej w Kongresówce, a od 10 kwietnia 1917 zwierzchnikiem Siły Zbrojnej, którą Niemcy formowali pod nazwą „Polnische Wehrmacht”. W lipcu przejął komendę nad Legionami. Zażądano wtedy od legionistów złożenia przysięgi na wierność Niemcom. Część oficerów i dowództwo byłej Naczelnej Komendy Legionów odmówiło złożenia przysięgi. Zostali internowani i umieszczeni w obozach niemieckich.31  października  1918  roku  gen.  Beseler   ogłosił  swoją  rezygnację  ze stanowiska  zwierzchnika  armii  polskiej. 11 listopada 1918 roku Rada Regencyjna podejmuje decyzję o przekazaniu w całości władzy Józefowi Piłsudskiemu …

Przebieg służby wojskowej  Michała Strażyca w Wojsku  Polskim według kart  przebiegu  służby CAW:

Po powrocie  z niewoli, 15 września 1919 roku wcielono go do 20 pułku piechoty ziemi krakowskiej.

Od 15 września 1919 do 18 listopada 1919 – oficer instrukcyjny Szkoły Podoficerskiej, Dowódca Okręgu Generalnego (DOG) Kraków, przy  Baonie  Zapasowym 20 pułku piechoty ziemi krakowskiej.

Od 18 listopada 1919 do 1 lutego 1920 – instruktor przy wyszkoleniu rekrutów w Baonie Zapasowym 20 pułku piechoty DOG w Krakowie.

1 luty – 19 marzec 1920 – dowódca kompanii, 20 pułku piechoty Kraków.

19 marzec – 7 sierpień 1920 – na froncie bolszewickim jako dowódca kompanii, w 4 pułku strzelców podhalańskich. Brał udział w walkach w okolicach miejscowości: Chodaki, Jaktuszków, Wasiutyńce, Komorowce, Miaskówka, Tomaszpol. W tym okresie, między 17 czerwca a 7 lipca, przebywał w szpitalu we Lwowie.

7 – 13 sierpień 1920 – adiutant samodzielnego Baonu 50 pułku piechoty, w polu walki w okolicy Brześcia.

3 sierpień – 6 grudzień 1920 –  na froncie bolszewickim jako dowódca kompanii, w 3 pułku strzelców podhalańskich. Brał udział w walkach pod miejscowościami: Brześć, Granie, Firlej, Łuków, Siedlce, Białystok, Sokółka, Kuźnica i w kilku wypadach na wschód od Sokółki. W tym okresie między 1 a 22 października, przebywał w szpitalu Ujazdowskim w Warszawie i od 21 do 29 listopada w Szpitalu Okręgowym w Krakowie.

6 grudzień 1920 – 17 czerwiec 1921, w Kowieńskim pułku strzelców jako referent oświatowy. Dowódcą pułku był płk Wysocki. 17 czerwiec 1921 – 19 październik 1921, w 80 Nowogródzkim pułku piechoty. Jako dowódca kompanii technicznej brał udział w pracach fortyfikacyjnych pod Wilnem oraz w kompanii „Litwy Środkowej”, gdzie władzę zwierzchnią  sprawował  generał  Żeligowski.

2  lutego  1921  roku Michał ożenił  się   z  Ireną  Marią  Kostrzębską,  córką  Michała i  Elżbiety  Zofii  z  Palmerów.  Irena  Maria  urodziła  się  w  1895 (1902)  roku  w  Raciążu  w  guberni  płockiej. W  czasie  I  wojny  światowej  była  sanitariuszką.  Po  wojnie  już  jako  mężatka  ukończyła  studia  prawnicze.  Zmarła  3  września  1921 roku, w  warszawskim  szpitalu  przy  ulicy  Karowej. Przyczyną śmierci były komplikacje po poronieniu ciąży. Dziecko, które żyło kilka godzin, otrzymało imię Małgorzata.

W 1917 roku Michał stracił również rodziców i brata. Nigdy ich nie odnalazł. W czasie działań wojennych dom rodzinny Michała został całkowicie zniszczony. Oprócz dwóch braci stryjecznych Tadeusza Kamila TU i Mariana TU  nie miał już najbliższej rodziny. Nie miał też własnego mieszkania. Można powiedzieć, że „zaczynał od zera”. Aby ukoić ból po stracie najbliższych rzucił się w wir pracy. Robił wszystko, aby znaleźć sobie jakieś zajęcie, które choć na chwilę oderwie go od negatywnych myśli.

Michał Strażyc w maju 1921 roku skończył 30 lat. Stres po śmierci żony i córeczki oraz problemy zdrowotne, które były skutkiem odniesionych na wojnie ran i kontuzji, spowodowały, że 21 września ponownie znalazł się w szpitalu. Pod koniec września 1921 roku, zdecydował się przejść do rezerwy.

Na początku października 1921 roku zdał „Dyplomowy Egzamin Nauczycielski” organizowany przez Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświaty Publicznej dla nauczycieli szkół średnich, posiadających wyższe wykształcenie, ale nie pedagogiczne. 20 października 1921 roku rozpoczął pracę – jako nauczyciel – w gimnazjum Chomiczówny w Radomsku. W porozumieniu z władzami wojskowymi zorganizował Powiatowy Komitet WF i PW, który był jednym z pierwszych komitetów tego typu zorganizowanych na terenie Polski. Opracował dla niego statut. Uruchomił harcerstwo. Reorganizował Związek Strzelecki i Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”. Idee PW propagował na łamach czasopism jako dziennikarz.

W roku szkolnym 1922/23 pracę w gimnazjum Chomiczówny rozpoczęła Irena Skarbek – Kruszewska TU. Ślub Ireny i Michała odbył się w Kielcach, 30 listopada 1922 roku.

W roku szkolnym 1923/24 Michała rozpoczął pracę w gimnazjum w Puławach. Początkowo mieszkał przy szkole. W 1925 roku rozpoczął budowę domu …

Michał Strzemski  „Nasze Puławy” (…) W ósmym roku szkolnym (1923/24) uruchomiono już wszystkie klasy gimnazjalne (…). W zespole pedagogicznym większe zmiany nie nastąpiły. Przybyli tylko wykwalifikowany nauczyciel gimnastyki  Michał  Strażyc  oraz nauczycielka francuskiego  Julia Pruszyńska. Michał Strażyc przyczynił się ogromnie do rozwoju wojskowej organizacji młodzieży szkolnej (odpowiadającej dzisiejszemu przysposobieniu obronnemu) noszącej miano Hufca Szkolnego. Hufce zostały powołane do życia w roku szkolnym 1923/24 (…). 

W roku szkolnym 1923/24 Irena – przebywała u rodziców, w Kielcach. Spodziewała się dziecka i nie pracowała zawodowo. 11 lipca 1924 roku urodziła córkę, której dano na imię Irena Wanda. Po pewnym czasie przeniosła się z dzieckiem do Puław, gdzie w roku szkolnym 1925/26 podjęła pracę w  gimnazjum jako nauczycielka języka polskiego.

27 kwietnia 1929 roku urodziło się drugie dziecko Strażyców – syn Stanisław Andrzej, a trzy lata później, 5 listopada 1932 roku – syn Janusz Wiktor …

W latach 20. i 30. XX wieku, Michał Strażyc otrzymał Medal Pamiątkowy Za Wojnie 1918 – 1921, Medal Dziesięciolecia Odzyskania Niepodległości, Krzyż i Medal Niepodległości. 8 marca 1932 roku Kapituła Więźniów Ideowych przyznała Michałowi Odznakę Pamiątkową Więźniów Ideowych –  z uzasadnieniem podpisanym przez Prezesa Belina Prażmowskiego: Przed wojną należał do PPS był pod nadzorem policji na Syberii za działalność niepodległościową. Jesienią 1916 zapisał się do Legionów Polskich. Z  powodu   znanych  wypadków  w  kraju, z  racji  odmowy przysięgi władzom okupacyjnym przez Legionistów, został internowany w polskim obozie w Neustadt – Wudhow w Niemczech, gdzie przebywał pozbawiony wolności do jesieni 1918. Nadanie to potwierdzone jest w piśmie zawierającym wykaz odznaczonych i podpisanym przez Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego, 15 listopada 1933 roku.

W dniach od 1 września do 1 października 1939 roku Michał przebywał na froncie. Jako oficer rezerwy 36 pułku piechoty brał udział w obronie Warszawy. Był dowódcą kompanii strzeleckiej 2 pułku piechoty obrony Pragi – nazywanego 336 pułkiem piechoty rezerwowej. 17/18 września brał udział w ciężkich walkach z piechotą niemiecką. 19/20 września pozycje 336 pułku piechoty rezerwowej były ostrzeliwane ogniem artyleryjskim. Tylko cudem uratował się przed śmiercią.

Na początku października przeszedł do konspiracji. Do końca 1941 roku działał w ruchu oporu na terenie Lubelszczyzny. Poszukiwany przez Niemców, przeniósł się z żoną i synami na Kielecczyznę – do majątku ziemskiego w Kotlicach TU, należącego do Stanisława Kruszewskiego. Stanisław był szwagrem Michała. W czasie II wojny światowej dał schronienie znacznej części swojej rodziny.

Po zakończeniu II wojny światowej Michał Strażyc, był organizatorem szkolnictwa na Dolnym Śląsku, dyrektorem Szkoły Wodno – Melioracyjnej w Sołtysowicach oraz Powiatowym a następnie Wojewódzkim Kuratorem Oświaty WRN we Wrocławiu, dziennikarzem i korespondentem wrocławskiego Radia. W 1957 roku przeszedł na emeryturę. Zmarł 18 listopada 1968 roku w wieku 77 lat.

Bibliografia

Wspomnienia Stanisława Strażyca i jego siostry Ireny Szanser

Michał Strażyc „Życiorys udokumentowany”

Dokumenty i zdjęcia z archiwum domowego

Centralne Archiwum Wojskowe (CAW) –  Michał Strażyc, teczka nr 8669

Michał Strzemski „Nasze Puławy”, Wydawnictwo Lubelskie 1986

Biografie nauczycieli zasłużonych dla oświaty i środowiska regionu puławskiego t. II, Puławy 2004