Lata siedemdziesiąte

Grudzień 1970. W telewizji mówiono o nowym I sekretarzu – Edwardzie Gierku. Ja miałam wtedy dokładnie dziewięć lat. W głowie – skakanka, oranżada w proszku i niekończące się pytania, które zadawałam mojemu tacie przy kuchennym stole.

Lata siedemdziesiąte przyszły jak powiew świeżości po dusznej dekadzie Gomułki. Przez chwilę wszyscy wierzyliśmy, że socjalizm da się pogodzić z kolorową coca-colą, krakersami w błyszczących paczkach i meblościanką z płyty wiórowej – szczytem marzeń każdej gospodyni. Na wystawie sklepu meblowego, wśród dywanów z „Dywilan”, ona – meblościanka – błyszczała jak eksponat z innego świata.

Moda – to był prawdziwy manifest wolności. Dżinsy, nawet te siermiężne, szyte w kraju z „polskiego teksasu”, były jak bilet do świata Zachodu. A oryginalne Levi’sy? Cóż, pojawiały się jak miraże – w Pewexie, za dolary, pachnące inaczej, pachnące wolnością.

W „łyżwiarkach” dziewczyny wyglądały jak bohaterki francuskich filmów, których nie widzieliśmy, ale o których opowiadało się szeptem. Flanelowe koszule, podkoszulki z Hofflandu, palto z ortalionu – i już było się „kimś”.

Moda nie była tylko ubraniem – była sztuką oporu. Bo nawet jeśli władza chciała, byśmy wszyscy wyglądali tak samo, to my – kolorem, fakturą, detalem – mówiliśmy: „Nie jestem częścią tej masy”.

Styl życia – nie tylko to, co się nosiło, ale też to, gdzie się bywało, co się słuchało i o czym się marzyło.

We wczesnych latach siedemdziesiątych pojawiło się nowe słowo, które brzmiało jak coś zza oceanu, z innego świata: dyskoteka.

Jeszcze niedawno zabawy taneczne odbywały się w remizach, na salach gimnastycznych, pod czujnym okiem wychowawców albo miejscowego milicjanta. A teraz – kolorowe światła, wzmacniacze, muzyka z płyt winylowych i zagraniczne hity, przy których aż chciało się rzucić w wir tańca, nawet jeśli podłoga skrzypiała, a głośniki trzeszczały jak stare radio „Sonata”.

Do dyskoteki nie chodziło się tylko po to, by tańczyć. Chodziło się, żeby być. Zobaczyć i dać się zobaczyć. Mieć na sobie coś kolorowego, trochę odważniejszego, z podwiniętym rękawem albo zapiętym tylko jednym guzikiem. Jeśli ktoś miał szczęście i znajomości – dżinsy z Pewexu – to już był bilet wstępu do innej ligi.

Początkowo te przybytki nowoczesności dostępne były tylko dla „lepiej ustawionych”. Wstęp kosztował, a napoje – cola, oranżada, czasem jakiś importowany sok – były na wagę złota. Z czasem jednak dyskoteki zaczęły się rozprzestrzeniać jak wirus: pojawiły się w domach kultury, w klubach studenckich, nawet w piwnicach przedszkoli, które w weekendy zamieniały się w miejsca spotkań…

Ale ulica miała swoją drugą twarz. Druga połowa lat 70. to już kolejki – wszędzie, po wszystko i o każdej porze. Po chleb, po mięso, po po cukier, po papier toaletowy, po przydział na meble. Z jednej strony więcej kolorów w życiu, a z drugiej – więcej pustych półek. Szpitalne korytarze pełne oczekujących, przychodnie bez leków, apteki z zapasami na pokaz.

A jednak – życie codzienne nabierało złudnego połysku, szczególnie w domach, gdzie pojawił się telewizor.

Pamiętam ten moment, kiedy tato kupił „Beryla” i oglądaliśmy z zapartym tchem „Pogodę dla bogaczy”. Potem „Colombo”. Westerny…

I były dwa programy – aż dwa!. A wieczorami – cisza na klatkach schodowych. Tylko gdzieś z otwartego okna leciało „Studio 2”, a w nim – nie do wiary – sama ABBA, śpiewająca w polskiej telewizji, jakby Polska naprawdę była częścią Zachodniej Europy.

W prasie pojawiły się rzeczy, które kiedyś byłyby nie do pomyślenia – porady seksuologiczne, zdjęcia kobiet w półnegliżu, czasem nawet całkiem odważne. Kino też poszło tą drogą. Filmy zaczęły opowiadać o ciele i pożądaniu, nie jak o grzechu, ale jak o czymś, co po prostu było. „Dzieje grzechu” – Żeromski na nowo odkryty przez pokolenie zafascynowane tym, co zakazane, a zarazem dziwnie bliskie.

A między tym wszystkim – coca-cola i pepsi-cola. Dla wielu bardziej magiczne niż wino czy wódka. Miały smak Ameryki, której nie dało się dotknąć, ale można było ją poczuć na języku. Dziwnym trafem – jeśli w sklepie była coca-cola, to nie było pepsi. I odwrotnie. Jakby cały kraj został podzielony na strefy wpływów tych dwóch bąbelkowych imperiów.

Tenis był jak coca-cola: mało kto go próbował, ale wszyscy chcieli go mieć.

Na kortach zrobiło się tłoczno – choć niekoniecznie od gry. Kto miał rakietę Dunlopa przewieszoną przez ramię, a najlepiej jeszcze torbę z napisem Maxply, ten już był „tenisistą”. A że zamiast kortu była piaszczysta plaża, a zamiast tenisa – kometka? Nikt nie zadawał zbędnych pytań.

Fibak wygrywał za granicą, a my – wygrywaliśmy na podwórkach uwagę kolegów. Polski Polsport oferował rakiety o nazwach jak z lekcji angielskiego – Set i Gem – i choć łamały się po trzecim użyciu, miały w sobie coś magicznego.

Korty, kiedyś zaniedbane i porośnięte mchem, nagle odżyły. Stawały się miejscami, gdzie młodzi chcieli „bywać” – niekoniecznie po to, żeby grać, ale żeby nosić się modnie, flirtować, śmiać się zbyt głośno i odmierzać czas nie według zegarka, tylko według kolejnego seta.

Tak samo było z samochodami.

Maluch – symbol sukcesu. Mały, głośny, wiecznie przegrzewający się – ale własny. Nie wszyscy go mieli, choć wszyscy go chcieli. Zdobycie malucha graniczyło z cudem – trzeba było mieć przedpłatę, asygnatę, cierpliwość oraz znajomości, najlepiej w partii.

Kto miał Fiata 126p, ten był panem swojego losu. Jechał nad morze, nad jezioro, albo chociaż za miasto, byle tylko ruszyć „w trasę”. Wystarczył koc, dwa słoiki konserw i termos – i już było się w podróży.

Dla „wybranych” był polonez – samochód poważny, obszerny i równie przestarzały, jak decyzje Komitetu Centralnego. Jeździli nim dyrektorzy i… porucznik Borewicz z „07 zgłoś się”. Samochód niby nowoczesny, a jednak już wtedy pachniał papierem maszynowym i urzędową pieczątką.

W tle tych wszystkich marzeń o zachodnim stylu życia, o sporcie, który pachniał Wimbledonem i samochodzie, który miał dowozić ludzi do lepszego jutra, wydarzyło się coś, czego władza bała się najbardziej: Papież przyjechał do Polski.

Czerwiec 1979. Miasta zamarły. Ulice wypełniły się ludźmi, ale nie było w tym nic z propagandowego pochodu. To było coś innego. Ludzie stali godzinami, słuchali, milczeli, płakali. Nie bali się.

Gierek się zgodził, choć Breżniew był przeciwny. – Róbcie, jak chcecie towarzyszu, bylebyście później nie żałowali – ostrzegał. Ale było już za późno.

Władza rozbudziła apetyty – i nie potrafiła ich zaspokoić.

Pod koniec dekady kredyty się kończyły, półki pustoszały, telewizor wciąż grał, ale coraz częściej w tle słychać było pomruk niezadowolenia. Ludzie stali w kolejkach z numerkami wypisanymi na kartkach, słyszeli w radio o planach, a w lodówkach mieli tylko światło.

Socjalizm zamienił się w system niedoboru – bigosowy eksperyment, który przypalił się już na dobre.

Timothy Garton Ash napisał później, że nikt nie może bezkarnie narobić apetytu i go nie zaspokoić. I miał rację. My już wiedzieliśmy, że Zachód istnieje – nie z propagandy, ale z muzyki ABBY, z puszek coli i z torby tenisowej przewieszonej przez ramię.

I choć często nie mieliśmy dostępu do tego świata – to wiedzieliśmy, że jest. A to wystarczyło, by zacząć o nim marzyć naprawdę.

Zdjęcia: (Pinterest). Artykuł Moda w latach siedemdziesiątych TU